HUKUKİ YAYINLAR

Covid-19 Pandemisi Nedeniyle Hizmet Sözleşmelerinin Durumu

Ekonomik ve sosyal hayat açısından değerlendirildiğinde, tecrübe edilen “Covid-19 Pandemi” sürecinin bir mücbir sebep oluşturduğu tartışmasız bir gerçektir. Keza Yüksek Mahkeme’nin vermiş olduğu kararlar doğrultusunda, bir olayın mücbir sebep olarak nitelendirilebilmesi için aşağıda belirtilen unsurların bir arada gerçekleşmesi gerekmektedir.

• Gerçekleşen olgunun tarafların hiçbir etkisi olmadan ortaya çıkması,
• Kaçınılmaz şekilde gerçekleşen olayın borcun ifasını imkânsız hale getirmesi,
• Taraflar açısından bu imkânsızlığın giderilmesinin mümkün olmaması gerekmektedir.
• Sözleşmenin imza altına alındıktan sonra, taraflarca öngörülmeyen ve öngörülmesi de beklenmeyen olağanüstü bir durum ortaya çıkmış olmalıdır;
• Bu durum tarafların kusurundan kaynaklanmamış olmalıdır;
• Sözleşmenin yapıldığı sırada mevcut olguları, kendisinden ifanın istenmesini dürüstlük kurallarına aykırı düşecek derecede borçlu aleyhine değiştirmiş olmalıdır;
• Borçlu, borcunu henüz ifa etmemiş veya ifanın aşırı ölçüde güçleşmesinden doğan haklarını saklı tutarak ifa etmiş olmalıdır.

1-) Taraflar arasında akdedilen Hizmet Sözleşmelerinin ifasından sonra ortaya çıkan mücbir sebebin sürekli veya geçici nitelikte olmasına göre, borcun ifa edilememesi ya da borçlu hakkında temerrüt hükümlerinin uygulanması sonucuna varılabilir. Dolayısıyla mücbir sebepleri geçici ve sürekli olması ihtimaline göre ikiye ayırarak değerlendirmekte fayda olacaktır.

Geçici mücbir sebep durumunda, borçlu gecikmenin kendisinden kaynaklanmaması nedeniyle sorumlu olmasa da, mücbir sebebin ortadan kalkmasının akabinde borcunu yerine getirmekle yükümlü olacaktır.Bu haliyle, yalnızca ifanın zamanında yerine getirilmesi    aksamış olacak, borçtan kurtulma durumu söz konusu olmayacaktır.

Mücbir sebebin sürekli hale gelmesi halinde, TBK 136. maddesinde düzenleme alanı bulan  ‘’İfa İmkansızlığı’’ gündeme gelecektir. İlgili madde nezdinde, “edimin yerine getirilmesi borçlunun sorumlu tutulamayacağı bir sebeple imkansız hale gelmiş ise borç sona erer.” denilmektedir. O halde, sözleşmenin imza altına alındığı koşullarla sürdürülmesi mücbir sebepler nedeniyle katlanılamaz hale gelmiş ise, taraflar hâkimden sözleşmenin yeni koşullara uyarlanmasını isteme ve bunun mümkün olmadığı takdirde sözleşmeden dönme hakkına sahiptirler.

Bu minvalde sözleşmenin değişen koşullara uyarlanmasının şartları şu şekilde sıralanabilir;

Son olarak, borçlu her halükarda TBK 136. maddesi gereğince alacaklıyı bilgilendirmeli ve alacaklının zararını azaltmak adına gerekli önlemleri almalıdır. Aksi takdirde, gerçekleşecek olan zararları gidermekle yükümlü olacaktır.

2-) Burada irdelenmesi gereken bir diğer konu ise mücbir sebep durumunda muaccel hale gelen borca faiz işletilip işletilmeyeceği veya sözleşme de kararlaştırılmış ise ceza şartın talep edilip edilemeyeceğidir.

İfa imkansızlığı halinde diğer hakların durumu TBK’nun131.maddesinde düzenlenmiştir.  İş bu hükme göre; “Asıl borç ifa ya da diğer bir sebeple sona erdiği takdirde, rehin, kefalet, faiz ve ceza koşulu gibi buna bağlı hak ve borçlar da sona ermiş olur.” TBK m. 182/II’ye göre ise “Asıl borç herhangi bir sebeple geçersiz ise veya aksi kararlaştırılmadıkça sonradan borçlunun sorumlu tutulamayacağı bir sebeple imkânsız hâle gelmişse, cezanın ifası istenemez.”O halde, asıl borcun mücbir sebep nedeniyle ifa edilemediği durumlarda borca bağlı olan yan edimler de sona erecek, faiz ve cezai şart talep edilemeyecektir. Ayrıca geçici ifa imkansızlığı halinde, borcun ödenemediği süre zarfında faiz işletilmesi de iş bu madde nazarınca gerçekleştirilemeyecektir.

Sonuç olarak, yukarıda izah edildiği üzere hizmet sözleşmeleri açısından yaşamış olduğumuz Covid-19 Pandemi sürecinin mücbir sebep olarak değerlendirilmesi, ortaya çıkabilecek uyuşmazlıkları her iki tarafın çıkarlarını korumak ve zararı minimize etmek adına sağlıklı bir müzakere sürecinin yönetilmesi gerektiği tavsiye edilmektedir. Aksi halde, sözleşmelerin günümüz koşullarına uyarlanılmasını mahkeme nezdinde talep edilmesi zarureti hasıl olacaktır.